Twee (oud-)bestuurders van luchtfilterbedrijf zijn strafrechtelijk veroordeeld omdat zijn hun werknemers jarenlang willens en wetens hebben blootgesteld aan een giftige stof. De twee bestuurders van het bedrijf krijgen een voorwaardelijke celstraf van zes en negen maanden. Daarnaast moeten zij een taakstraf uitvoeren van 240 uur. Hoe zit het met de aansprakelijkheid van de bestuurders binnen een organisatie, de preventieadviseur of de werknemers?
Burgerlijke aansprakelijkheid en strafrechtelijke aansprakelijkheid
In het Belgisch recht, wordt een onderscheid gemaakt tussen twee grote soorten aansprakelijkheid, namelijk de burgerrechtelijke en de strafrechtelijke aansprakelijkheid.
De burgerlijke aansprakelijkheid leert ons in welk geval en tot welk bedrag een natuurlijke persoon (een mens) of een rechtspersoon (een bedrijf of een openbare dienst), de “horizontale” relatie. Bijvoorbeeld : er gebeurt een verkeersongeval met lichamelijke letsels (kwetsuren) en materiële schade (beschadigde voertuigen of gebouwen). Welke bestuurder of voetganger zal welke andere betrokken personen moeten vergoeden ?
De strafrechtelijke aansprakelijkheid betreft de orde die een gemeenschap nodig heeft om voor iedereen leefbaar te zijn, en duidt aan om welke regels het gaat en hoe de Staat de niet-naleving ervan de natuurlijke persoon zal straffen. Het betreft derhalve een “verticale” relatie tussen de Staat die het naleven van de regels van het gemeenschapsleven bekrachtigt en de natuurlijke personen die in deze Staat leven. Bijvoorbeeld welke straf zal een brandstichter oplopen ?
Basisvoorwaarden voor strafrechtelijke verantwoordelijkheid
In essentie zal binnen het welzijnsrecht sprake zijn van strafrechtelijke verantwoordelijkheid indien voldaan is aan drie voorwaarden :
a) er moet een inbreuk zijn op een concrete wetsbepaling die beveiligd wordt door een strafsanctie (het legaliteitsbeginsel),
b) iemand moet daar schuld aan hebben (het personaliteitsbeginsel) en
c) die ‘iemand’ moet tenslotte beslissingsbevoegdheid hebben (de schuldtoerekening)
Inbreuken op concrete bepalingen uit de Welzijnswet en zijn uitvoeringsbesluiten kunnen met andere woorden aanleiding geven tot de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de werkgever en/of leden van de hiërarchische lijn die door nalatigheid of onachtzaamheden schuld hebben aan deze miskenning.
De preventieadviseur maakt geen deel uit van de hiërarchische lijn
De preventieadviseur heeft een adviserende functie en is in die functie geen aangestelde van de werkgever. Bijgevolg is hij niet strafrechtelijk verantwoordelijk. Hij heeft wel een beroepsverantwoordelijkheid. Indien de preventieadviseur tekortschiet, is het in de eerste plaats de werkgever die moet optreden vermits hij de eindverantwoordelijke is. Leden van de hiërarchische lijn zijn wel aangestelden van de werkgever en kunnen dus wel strafrechtelijk vervolgd worden.
Praktijkvoorbeeld
De werknemers op de glasafdeling van het luchtfilter bedrijf zijn jarenlang (tussen 2008 en 2017) blootgesteld aan te hoge waarden van de stof formaldehyde. Dit is een giftige stof die irritaties aan de luchtwegen veroorzaakt en op lange termijn de oorzaak van neuskanker kan zijn. Werknemers van het bedrijf ondervonden hoofdpijn, benauwdheid en geïrriteerde ogen. In totaal gaat het om minimaal 81 werknemers.
Ernstige nalatigheid
Volgens de rechtbank hebben deze (oud-)bestuurders ernstig nalatig gehandeld. Uit verschillende meetrapporten is naar voren gekomen dat de blootstelling aan formaldehyde ver boven de gestelde grenswaarden uitkwam. In drie rapporten van hun eigen preventiedienst is geschreven dat het absoluut noodzakelijk was om verbetering door te voeren. De bestuurders hebben desondanks geen maatregelen genomen om blootstelling aan de stof te voorkomen of te verminderen. Zo ontbrak er een goede ventilatie en waren er geen persoonlijke beschermingsmiddelen beschikbaar. Zij hebben de situatie bovendien verzwegen voor de werknemers, ondanks dat verscheidenen van hen kampten met gezondheidsklachten. De rechter stelt dat de (oud-)bestuurders opzettelijk een onveilige situatie op de werkvloer hebben gecreëerd en de regels uit de welzijnswet hebben overtreden.
De werkgever heeft een vergaande zorg- en toezichtplicht
Bedrijven die werken met schadelijke of gevaarlijke stoffen hebben een grote verantwoordelijkheid tegenover hun werknemers. Zij zijn verplicht ervoor te zorgen dat werknemers niet onnodig in een onveilige werksituatie belanden. Dit volgt zowel uit de welzijnswet als Art. I.2-25 van de Codex. Indien de werkgever desondanks tekortschiet in het creëren van een veilige werkomgeving, is het uitgangspunt dat alleen de werkgever aansprakelijk is voor daaruit voortvloeiende schade. Dit is ook gebeurd in ons voorbeeld en het bedrijf heeft een boete gehad van 200.000 euro.
Aansprakelijkheid voor de bestuurder(s)?
Onder bijzondere omstandigheden is er naast aansprakelijkheid van de werkgever ook ruimte voor aansprakelijkheid van bestuurder(s) als hen persoonlijk een ernstig verwijt kan worden gemaakt. In ons voorbeeld oordeelde de rechtbank dat de twee (oud-)bestuurders ernstige fouten hebben gemaakt om vervolgd te worden. De (strafrechtelijke) vervolging vindt plaats op het moment dat de bestuurder weet, of redelijkerwijs moet weten, dat door een handeling levensgevaar of ernstige schade aan de gezondheid van werknemers ontstaat of te verwachten is.
Aansprakelijkheid voor de werknemer?
Een werknemer is volgens de wet in beginsel niet aansprakelijk voor schade die hij bij het uitvoeren van zijn werk veroorzaakt. Een werknemer kan slechts aansprakelijk worden gesteld op het moment dat hij/zij opzettelijk schade toebrengt aan personen of goederen of op het moment dat de werknemer zich bewust roekeloos gedraagt (bijvoorbeeld door zijn persoonlijke beschermingsmiddelen niet te willen dragen. De werkgever zal dit moeten bewijzen en doet er goed aan om een sanctiebeleid op te stellen met betrekking tot veiligheidsvoorschriften. De verplichtingen van elke werknemer zijn vastgelegd in art. 6 van de welzijnswet.
(Persoonlijke) aansprakelijkheid van de preventieadviseur?
De preventieadviseur binnen een organisatie is niet eindverantwoordelijk voor de veiligheid en gezondheid van de werkomgeving. Deze verantwoordelijkheid ligt altijd bij de werkgever en de hiërarchische lijn. De preventiemedewerker is daarom vrijwel nooit strafrechtelijk of burgerlijk aansprakelijk. Net als de werknemers kan de preventieadviseur slechts aansprakelijk worden gesteld op het moment dat hij opzettelijk schade toebrengt aan personen of goederen of op het moment dat de preventieadviseur zich bewust roekeloos gedraagt.
De werkgever mag een preventiemedewerker nooit ontslaan vanwege een advies. Wat dat betreft geniet de preventiemedewerker dezelfde bescherming als een vakbondsvertegenwoordiger. Een preventieadviseur binnen een organisatie vervult een brugfunctie tussen de bestuurder en de hiërarchische lijn enerzijds en de werknemers anderzijds. Dit doet hij door de leiding te wijzen op eventuele risico’s op de werkplek of door de werknemers te informeren over veilig werken, maar ook aanzetten tot het nemen van preventiemaatregelen.
Wanneer we het betrekken op ons voorbeeld, dan moet de preventieadviseur vragen kunnen stellen over de gezondheidsklachten van de werknemers, informatie opvragen bij de bedrijfsarts of voorstellen doen om de ventilatie of afzuiging te verbeteren…
Wil u weten waar je staat ?
4 safe helpt u hierbij. Bij ons bezoek aan uw bedrijf stellen wij u een korte reeks vragen die verwerkt worden in de 4 safe quickscan. Resultaat is een bondig overzicht waar uw bedrijf staat op veiligheid. Daarbij krijgt u vrijblijvend enkele aanbevelingen waar de veiligheid, gezondheid en welzijn verbeterd kunnen worden in uw bedrijf.
Neem vandaag nog contact op met 4 safe om uw veiligheid en welzijn quickscan te laten uitvoeren.
(De inhoud is geïnspireerd op basis van een artikel uit werken en veiligheid.)
